BÖLÜM 2
Kürt Tarihi
 |
| Masal |
Masal kültürü hakkında bilgi verilecek millettin nasıl bir millet olduğu ve nüfus özellikleri, yaşayış biçimleri v.s konularında bilgi sahibi olmamız gerekmektedir. Bu nedenle Kürtler de masal kültürünü incelemeden önce Kürtler hakkında bilgi vermemiz faydalı olacaktır. Aksi takdirde konu anlaşılmaz bir hal alabilir. Kısaca Kürt tarihi şöyledir.
Kürtlerin kökeni çok eskilere dayanmaktadır. Kürtler, dağınık bir yaşayış biçimine sahip oldukları için farklı coğrafik konumlarda yerleşik hayata geçmislerdir. Bu nedenle Kürtler, farklı farjlı coğrafi bölgelerde yaşamaktadırlar. Fakat Kürtler'in en fazla yaşadığı yerler: Kuzey Batı İran, Kuzey ve Orta Zagroslar da ve Türkiye'de ise Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinde varlıklarını sürdürmüş ve sürdürmeye devam etmekteler. Yine bu bölgeler de kendi milli ve kültürel kimliklerini oluşturmuşlardır.
Kürtler, İrani bir halk olma dolaysıyla tarihte diğer İranı halklarla etkileşım içerisinde yaşamıs ve hatta devletler kurmuşlardır. Bu bu nedenle bu milletlerle benzer kültürel biçimlerine sahipler. Bu milletler ise: Farslar, Peştunlar, Afganlar, Tacikler ve Araplar v.s dir.
Anadolu tarafında ise: Türklerle iç içe bir yaşam sürdükleri için yine diğer milletler de olduğu gibi Türklerle de kültürel etkileşimde bulunmuşlar.
Öte yandan Kürtler, birçok devlet kurmuşlardır. Bunlardan en büyüğü ve de en çok tartışma konusu olan da: Medler'dir. Med Devleti, Kürtler tarafından kurtler'in kurmadığını ileri sürenlerin yarattığı tartısma nedeniyle Kürtler Medler'i kurdu mu? Kurmadı mı? Tartısması hala devam ediyor. Fakat birçok önemli kaynak ve tarihçi Kürtler'in Medler'i kurduğu konusunda hem fikirler.
Tüm bunların yanı sıra Kürtler'in kültürü de oldukça zengindir. Bunun önemli nedenlerinden biri de İslam Dini ve İslam Dini öncesi inançları olan Zerdüştlük olarak gösteriliyor. Tabi zengin kültürden ve Kürtler'in farklı konumlarda varlık göstermeleri Kürt Masallarını ve Kürt Destanları'nı da etkilemiş duruda.
Tüm bunların yanı sıra Kürtler'in kültürü de oldukça zengindir. Bunun önemli nedenlerinden biri de İslam Dini ve İslam Dini öncesi inançları olan Zerdüştlük olarak gösteriliyor. Tabi zengin kültürden ve Kürtler'in farklı konumlarda varlık göstermeleri Kürt Masallarını ve Kürt Destanları'nı da etkilemiş duruda.
Kürtler de Masal Kültürünün Genel Özellikleri
Kürtler de masal kültürü inançsal etkiler, coğrafik etkiler ve bunlara benzer birçok etkiden dolayı biraz karmaşık olmasının yanı sıra çokta zengindir. Masallarda ki olaylar, kisıler, mekanlar ilginç ve de insanı etkileyen türdendir. Ateşi ateşle yakan veya ateşı ateşle söndüren kahramanları bile görmemiz mümkün. Kürtler de masal kültürünün belli başlı özelliklerini sıralamak gerekirse şöyle bir şey ortaya çıkar:
*Kürt Halkı masallara "Çironek" demektedir. Çironek: Kürtçe de masal anlamına gelmektedir.
* Kürt Masallarıda her kültürde olduğu gibi yaşayış biçiminin büyük bir etkisi görülüyor.
* Yine masallarda halkın örf ve âdetleri büyük derecede masalları etkilemiştir.
* Masallarda Kürtler'in eski dini olan: Zerdüştlük'ten de büyük izler görülüyor..
* Yine Zerdüştlük figürleri olan: ateş ve güneş masalların vazgeçilmezi olarak karşımıza çıkmaktadır.
* Masallarda doğanın zorlu şartları hemen göze çarpmaktadır.
* Yine masal kültüründe masal anlatıcıları büyük önem taşımaktadır. Bu kişiler köyleri dolaşır, anlattıkları ilginç masalsı hikayeler sayesinde para, yiyecek ve içecek toplarlar. Bu kişiler masal anlattıktan hemen bir şarkıyla bağlarlar. Bu kişilere bazı yerlerde "Dengbej" adı da verildiği oluyor.
* Kürtler de masallar sadece çocuklara anlatılan hikayeler olarak tanımlanmıyor. Halk masallara önem veriyor, yaşlılar misafirlik, düğün gibi etkinliklerde masalları halka anlatırlar.
* Masal anlatıcıları Kürt masal kültüründe son derece önemli bir yere sahiptirler.
* Masal anlatıcıları bu konuda bilgili ve anlatım gücü kuvvetli insanlar olması yanı sıra insanları etkileme gücüne de sahipler.
* Gelisen teknolojiyle beraber masal kültürü yavaş yavaş kayboluyor.
* Masallarda genellikle vahşi hayvanlar, dağlar, köy ve köylü temaları islenmiştir.
* Masallar halkın ileri gelen yaşlıları tarafından değer verilen bir türdür.
* Masallar Kürt halkı için kışları vazgeçilmez olmaktadır.
* Kürt Masallarıda her kültürde olduğu gibi yaşayış biçiminin büyük bir etkisi görülüyor.
* Yine masallarda halkın örf ve âdetleri büyük derecede masalları etkilemiştir.
* Masallarda Kürtler'in eski dini olan: Zerdüştlük'ten de büyük izler görülüyor..
* Yine Zerdüştlük figürleri olan: ateş ve güneş masalların vazgeçilmezi olarak karşımıza çıkmaktadır.
* Masallarda doğanın zorlu şartları hemen göze çarpmaktadır.
* Yine masal kültüründe masal anlatıcıları büyük önem taşımaktadır. Bu kişiler köyleri dolaşır, anlattıkları ilginç masalsı hikayeler sayesinde para, yiyecek ve içecek toplarlar. Bu kişiler masal anlattıktan hemen bir şarkıyla bağlarlar. Bu kişilere bazı yerlerde "Dengbej" adı da verildiği oluyor.
* Kürtler de masallar sadece çocuklara anlatılan hikayeler olarak tanımlanmıyor. Halk masallara önem veriyor, yaşlılar misafirlik, düğün gibi etkinliklerde masalları halka anlatırlar.
* Masal anlatıcıları Kürt masal kültüründe son derece önemli bir yere sahiptirler.
* Masal anlatıcıları bu konuda bilgili ve anlatım gücü kuvvetli insanlar olması yanı sıra insanları etkileme gücüne de sahipler.
* Gelisen teknolojiyle beraber masal kültürü yavaş yavaş kayboluyor.
* Masallarda genellikle vahşi hayvanlar, dağlar, köy ve köylü temaları islenmiştir.
* Masallar halkın ileri gelen yaşlıları tarafından değer verilen bir türdür.
* Masallar Kürt halkı için kışları vazgeçilmez olmaktadır.
Kürt masal kültürünün başlıca özellikleri bu şekildedir. Görüştüğümüz birçok insan bu özellikleri saymaktadır.
Bu özellikleri dile getiren birçok kişi masalların artık eskisi gibi rağbet gösterilmediğini de belirtiyorlar. Ve bu durumdan bayağı şikayetçiler.
Kürt Masal Kültürünü Etkileyen Faktörler
Her kültürde ki masallarda olduğu gibi Kürt masal kültürünü de etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlar: 1. Coğrafi Koşulların Masallar Üzerindeki Etkileri
2. inancın Masallar Üzerinde Yarattığı Etki
3. Yaşayış Biçiminin Masal Kültürü Üzerindeki Etkisi
Bu üç faktörden daha fazla faktörden söz etmek mümkün elbette fakat bu üçü son derece önemlileri. Masallara yön veren bu faktörleri teker teker inceleyelim şimdi.
2. inancın Masallar Üzerinde Yarattığı Etki
3. Yaşayış Biçiminin Masal Kültürü Üzerindeki Etkisi
Bu üç faktörden daha fazla faktörden söz etmek mümkün elbette fakat bu üçü son derece önemlileri. Masallara yön veren bu faktörleri teker teker inceleyelim şimdi.
1.Coğrafi Koşulların Masallar Üzerindeki Etkileri
Masalları etkileyen pek çok durumdan söz etmemiz mümkündür bunlardan birisi ise: coğrafi şartlardır.
İnsanların doğa karşısında yaşadığı zorluklar da masallara bir şekilde yansıyor. Coğrafik koşullardan etkilenmemiş bir masaldan bahsetmemiz mümkün değil. Yaşanan depremler, seller, fırtınalar, yağan kar v.b tüm doğa olayları ve iklimsel durumlar masallara yön vermiştir. Ve tabi zorlu doğa şartlarıyla başa çıkan kahramanlar da bu sayede masallarda bizleri karşılamaktadır.
Kürt masal kültürünü incelediğimizde ve bu konu üzerine yaptığımız görüşmelerde de yukarda sözünü ettiğimiz coğrafik şartları hemen görüyoruz. Kürtler'in yaşadığı iklimler karasal ve serttir. Sonbaharla başlayan soğuklar İlkbahar'ın ortalarına kadar devam etmektedir bu nedenle kışlar çok çetin geçmektedir. Bu da doğal olarak insan yaşamını olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Soğuk geçen kışa karşı direnen halk bu durumu masallarına yansıtmayı ihmal etmemiştir. Coğrafik koşullardan dolayı ortaya çıkan bu zorlu yaşam şartlarını yansıtan masallarda kahramanlar doğa ile bir savaş içerisine girmektedir. Kar ve fırtınaya savaş açıp mahsur kalan bir ülkeyi kurtaran kahramandan, soğuktan ölmek üzere olan padişahı iyileştiren cadıya kadar bir çok olay hep zorlu kıs şartlarının üstesinden gelmeye çalışıyorlar.
İnsanların doğa karşısında yaşadığı zorluklar da masallara bir şekilde yansıyor. Coğrafik koşullardan etkilenmemiş bir masaldan bahsetmemiz mümkün değil. Yaşanan depremler, seller, fırtınalar, yağan kar v.b tüm doğa olayları ve iklimsel durumlar masallara yön vermiştir. Ve tabi zorlu doğa şartlarıyla başa çıkan kahramanlar da bu sayede masallarda bizleri karşılamaktadır.
Kürt masal kültürünü incelediğimizde ve bu konu üzerine yaptığımız görüşmelerde de yukarda sözünü ettiğimiz coğrafik şartları hemen görüyoruz. Kürtler'in yaşadığı iklimler karasal ve serttir. Sonbaharla başlayan soğuklar İlkbahar'ın ortalarına kadar devam etmektedir bu nedenle kışlar çok çetin geçmektedir. Bu da doğal olarak insan yaşamını olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Soğuk geçen kışa karşı direnen halk bu durumu masallarına yansıtmayı ihmal etmemiştir. Coğrafik koşullardan dolayı ortaya çıkan bu zorlu yaşam şartlarını yansıtan masallarda kahramanlar doğa ile bir savaş içerisine girmektedir. Kar ve fırtınaya savaş açıp mahsur kalan bir ülkeyi kurtaran kahramandan, soğuktan ölmek üzere olan padişahı iyileştiren cadıya kadar bir çok olay hep zorlu kıs şartlarının üstesinden gelmeye çalışıyorlar.
Öte yandan görüştüğümüz insanların vermiş olduğu bilgiye göre "masallar sadece çocuklara anlatılmaz.", kış geceleri bir eve toplanır ve sırayla herkes bir masal anlatır. Uzun geceler anlatılan masallarla renklenir ve de kısalır bu sayede.
Bunların yanı sıra anlatılan halk masallarının bir kısmı dağ figürü çokça kullanılmaktadır. Bunun sebebi ise: coğrafi şartların bir sonucu olarak bölgede fazlasıyla dağların olmasıdır.
Coğrafi şartların etkilerinden bir diğeri ise: masallarda çokça hayvan görmemiz mümkün bu da halkın hayvancılıkla uğraşmasından kaynaklanmaktadır.
Özetle tüm kültürlerde yer alan masallar gibi Kürt masal kültüründe de coğrafi koşullardan kaynaklanan zorluklar ve bu zorluklarla mücadele söz konusudur.
2.İnancın Masallar Üzerinde Yarattığı Etki
İnanç, insan yaşamının vazgeçilmezidir ve dolaysıyla insanların yaşam biçimini etkilemektedir. İnanç dediğimiz şey yaşam tarzı ve kültürle paralel olarak varlığını sürdürür. Hal böyle olunca inanç kültürü şekillendirici bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Kültürün tüm unsurları inançtan olumlu veya olumsuz etkilenmekte. Bu etkileri hemen fark edebileceğimiz manevi kültürün bir öğesi de masallardır. Yukarda söz ettiğimiz inancın olumlu veya olumsuz kültür unsurlarını etkilemesi durumu masal kültürü için tamamen olumlu bir etki yaptığını görmekteyiz.
Kürt masal kültürünü incelediğimizde yukarda bahsetmiş olduğumuz tüm durumları görmemiz mümkün. Masalları incelediğimizde yani daha doğrusu eski masalları incelediğimizde, Kürtler'in yaşamış olduğu bölgeler de nüfusunun %90'ı Kürtlerden oluşan halkın İslamiyetten önceki inanısı olan Zerdüştlük Dini'nden etkilendiğini görüyoruz. Bu inanışın kutsalıkları ve figürleri nerdeyse tüm eski masallarda görmekteyiz. Zerdüştlüğün kutsal saydığı güneş ve ateş başta olmak üzere pek çok figür masallarda yer almaktadır.
Bu tür masallar da genellikle ateş ve güneş gibi kutsallar halkı mutluluğa götürmektedir.
Zerdüştlük inanışının etkilerini taşıyan masalları incelediğimizde şu örneklere çok sık rastlıyoruz:
ateşi ateşle yakan veyahut ateşi ateşle söndüren kahramanlar bunun yanı sıra yokluk ve sefalet içinde yaşayan halkı kurtaran kahramanın güneş ile konuşması veya güneşle anlaşması gibi olayları görmekteyiz.
Zerdüştlük inanısın sonucu gelişen ve hala da yaygın olan Nevruz'u da masal kültüründe görmemiz mümkün.
Nevruz: baharın gelişini kutlandığı bir gündür. Kutlama ateş ile yapılmaktadır.
Nevruz'dan etkilenerek ortaya çıkan masallar da ise genellikle şu tema islenmiştir:
Halk yokluk ve sefalet içerisinde yaşamaktadır. Fakat gelen baharı da kutlamayı ihmal etmez her ne kadar iç burukluğu olsa da. Daha sonra baharı karşılamak için yakılan ateş bir kahramana dönüşür. Ve yokluk içinde ki halkı kurtarır.
Bu tür masalların bir başka popüler teması ise şudur: halk açlık, hastalıklar ile mücadele etmeye çalışmaktadır. Ve bahar mevsimi geliverir bahar ile beraber halkın yaşadığı sorunlar ve sıkıntılar yok olur bu nedenden dolayı halkta baharı kutlar v.s
bu durumu konuyla alakalı olarak görüştüğümüz insanlar şu şekilde ifade ediyorlar:
"Eski zamanlarda halk açlık ve yoksulluk gibi zorluklarla mücadele etmekteymiş. Bunu da sonu güzel biten hikayelere dönüştürüp birbirilerine anlatmışlar ve çağımıza kadar süre gelen bu hikayeler değişime uğrayarak çocuk masallarına dönüşmüştür."
zerdüştlük inancı eski masallarda bu şekilde karşımıza çıkarken öte yandan Kürtler daha sonra İslamiyet’i kabul eder. Ve dolaysıyla bu inanışta diğer inanışlar gibi masal kültürünü etkiler. İslam inanışından etkilenen masallara baktığımızda Müslümanlığın temel kavram ve kutsallıkları masallara serpilmiş durumda.
Bu tür masallarda genelde İslam'ın yasakları ve iyilik doğruluk gibi temel kavramları karşımıza çıkmaktadır. İslamiyet’in kabulünden sonra Zerdüştlük inancına uygun masallar yavaş yavaş yok olmuş olsa da etkileri devam etmiştir.
Ya da İslam inanışıyla beraber harmanlayıp masallarda işlenmiş. Bunun tam tersi bir durumla da karşılaşmamız mümkün:
birbirine zıt olan Müslümanlık ve Zerdüştlük inançlarının çatışmaları da yer yer masallarda mevcuttur.
Bu tür masallar da genellikle ateş ve güneş gibi kutsallar halkı mutluluğa götürmektedir.
Zerdüştlük inanışının etkilerini taşıyan masalları incelediğimizde şu örneklere çok sık rastlıyoruz:
ateşi ateşle yakan veyahut ateşi ateşle söndüren kahramanlar bunun yanı sıra yokluk ve sefalet içinde yaşayan halkı kurtaran kahramanın güneş ile konuşması veya güneşle anlaşması gibi olayları görmekteyiz.
Zerdüştlük inanısın sonucu gelişen ve hala da yaygın olan Nevruz'u da masal kültüründe görmemiz mümkün.
Nevruz: baharın gelişini kutlandığı bir gündür. Kutlama ateş ile yapılmaktadır.
Nevruz'dan etkilenerek ortaya çıkan masallar da ise genellikle şu tema islenmiştir:
Halk yokluk ve sefalet içerisinde yaşamaktadır. Fakat gelen baharı da kutlamayı ihmal etmez her ne kadar iç burukluğu olsa da. Daha sonra baharı karşılamak için yakılan ateş bir kahramana dönüşür. Ve yokluk içinde ki halkı kurtarır.
Bu tür masalların bir başka popüler teması ise şudur: halk açlık, hastalıklar ile mücadele etmeye çalışmaktadır. Ve bahar mevsimi geliverir bahar ile beraber halkın yaşadığı sorunlar ve sıkıntılar yok olur bu nedenden dolayı halkta baharı kutlar v.s
bu durumu konuyla alakalı olarak görüştüğümüz insanlar şu şekilde ifade ediyorlar:
"Eski zamanlarda halk açlık ve yoksulluk gibi zorluklarla mücadele etmekteymiş. Bunu da sonu güzel biten hikayelere dönüştürüp birbirilerine anlatmışlar ve çağımıza kadar süre gelen bu hikayeler değişime uğrayarak çocuk masallarına dönüşmüştür."
zerdüştlük inancı eski masallarda bu şekilde karşımıza çıkarken öte yandan Kürtler daha sonra İslamiyet’i kabul eder. Ve dolaysıyla bu inanışta diğer inanışlar gibi masal kültürünü etkiler. İslam inanışından etkilenen masallara baktığımızda Müslümanlığın temel kavram ve kutsallıkları masallara serpilmiş durumda.
Bu tür masallarda genelde İslam'ın yasakları ve iyilik doğruluk gibi temel kavramları karşımıza çıkmaktadır. İslamiyet’in kabulünden sonra Zerdüştlük inancına uygun masallar yavaş yavaş yok olmuş olsa da etkileri devam etmiştir.
Ya da İslam inanışıyla beraber harmanlayıp masallarda işlenmiş. Bunun tam tersi bir durumla da karşılaşmamız mümkün:
birbirine zıt olan Müslümanlık ve Zerdüştlük inançlarının çatışmaları da yer yer masallarda mevcuttur.
Özetle Kürtlerin varlık gösterdiği coğrafi konumlarda büyük bir çoğunluğu Kürtlerden oluşan halkın masal kültürünün inançları etkileri sırasıyla Zerdüştlük dini daha sonra İslamiyet'in kabulü ile İslam inanışı ile gerçekleşmiştir. Tıpkı diğer masal kültürleri gibi bu masal kültüründe de inançsal etkiler çok yoğun bir biçimde görülmektedir.
3. Bölüm İçin Tıklayın
0 Yorum:
Yorum Gönder
Yorumunuz kısa bir süre sonra onaylanacaktır. Yapılan yorumun sorumluluğunu Webmgon kabul etmez.